فرهنگ امروز/زهرا رستگار: اولین همایش ملی فرهنگ و تکنولوژی؛ درنگی فرهنگی در مسیر پرشتاب صنعتی شدن در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد. بخش دوم نشست شامل سخنرانی دکتر رضا سلیمان حشمت، عضو هیئت علمی، پیرامون تکنولوژی، آری و نه!، دکتر محمدرضا اسدی، رئیس گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی پیرامون مناسبات فرهنگی میان دین و تکنولوژی، دکتر علی پایا، استاد دانشگاه وست مینیستر انگلستان، در قوت‎ها و ضعف‎های مهندسی و رابطه متقابل آن با علوم انسانی و اجتماعی، یک ارزیابی نقادانه از منظر عقلانیت نقاد، حجت الاسلام پیروزمند قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم در باب جهت‎داری تکنولوژی با ملاحظه سطوح تکنولوژی پرداختند. در بخش دوم دکتر تقوی، دکتر مرادی، دکتر علم الهدی و حجه الاسلام غلامی در باب اسلام و تکنولوژی به ایراد سخنرانی پرداختند. در بخش اختتامیه حجت الاسلام حمید پارسانیا عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به بررسی تکنولوژی در آینده انقلاب اسلامی و دکتر داوری اردکانی چهره ماندگار فلسفه به آینده تکنولوژی پرداخت.

تکنیک سلطان است

رضا داوری اردکانی چهره ماندگار فلسفه در ابتدای سخنرانی خود بیان داشت: مطلب تکنیک، مطلب آسان و مشکلی است، قطعا در این همایش مطالب خوبی گفته شده است که ای کاش من آن‎ها را می‎دانستم. به  من گفته‎اند که راجع ‌به آینده تکنیک حرف بزنم، اما من نه غیب‌گو هستم و نه با امکان‌های فنی و تکنیکی تکنیک آشنا هستم. بنابراین از من توقع نداشته باشید که در خصوص وضع و آینده تکنولوژی چیزی بگویم.آینده آینده تکنیک است. تکنیک بسیاری از چیزها و همه چیزها را معین می‎کند.

منظورم از آینده تکنیک این است که تکنیک اجالتاً در زمانی که ما در آن هستیم چنان فهمی دارد که تکلیف همه چیز را مشخص می‌کند، تکنیک وسیله‌ای در اختیار ما نیست که هر وقت خواستیم از آن استفاده کنیم یا هر طور که خواستیم از آن بهره ببریم؛ بلکه تکنیک، سلطان است.

پیشرفت؛ خاص تکنیک است

رئیس فرهنگستان علوم ایران در ادامه سخنرانی خود در باب تکنیک اذعان داشت: در تاریخ جدید نه تنها معنای تکنیک بلکه ذات تکنیک تغییر یافته و تکنیک صنعت یا هنر نیست از این‌رو ممکن است تصور شود که من یا توصیه به تکنیک می‌کنم یا اینکه بنده تکنیک را بد می‌دانم؛ این نکته را نمی‌دانم که تکنیک بد یا خوب است اما می‌دانم تکنیک وجود دارد و تکنیک در مقیاس با استانداردها خوب یا بد می‌شود و ملاک آن استانداردها و دانشمندان هستند. من دانشجوی فلسفه هستم و نمی‎توانم بگویم که تکنیک خوب یا بد است. ملاک خوب یا بد بودن تکنیک با توجه به استانداردها؛ توسط مهندس‎ها مشخص می‎شود. معنای بد بودن تکنولوژی به معنای بد تولید کردن یا نادانی در رعایت قواعد است اما تکنیک ما بد است. لذا ما از خودمان می‌پرسیم چرا توجه نداریم که امسال‎مان از پارسال بدتر می‌شود و ما از نظم تکنیک بهره‌ای نمی‌بریم. تکنیک دارای زمان و وقت است. ما تکنیک را عاریه گرفته‌ایم و درباره تکنیک هیچگاه بحث نمی‌کنیم و البته تکنیک هیچگاه اجازه بحث به ما نمی‌دهد. همچنین پیشرفت، خاص تکنیک است و تا وقتی پیشرفت بوده تکنیک هم بوده است. اما پیشرفت به معنای تاریخی نسبت به امروز وسعت پیدا کرده است و این یک امر تاریخی و متعلق به دوران جدید است که پیش از این هرگز در تاریخ نبوده و این بدان معنا نیست که ما تکنیک را دوست نمی‌داریم. اولین و مهم‌ترین جایی که تکنیک آن را تسخیر کرده «اقتصاد» است. سلطان اقتصاد و سیاست تکنیک است و نمی‌توان از فرمان تکنیک سرپیچی کرد.

علم، تمام مسائل را حل خواهد

اردکانی در حین سخنرانی خود به گالیله اشاره کرد و توضیح داد: گالیله یکی از بنیانگذاران و پیشروان جهان متجدد است و اصولاً‌ انسان به عظمت گالیله کم می‌یابیم و کمتر عالمی را می‌بینیم که به اندازه گالیله نفوذ کرده باشد. گالیله، تکلیف جهان را مشخص کرده است؛ او قانون‎گذار جهان علم است و می‌گوید تردید نداشته باشید که علم، تمام مسائل را حل خواهد کرد و این تفکر تا قرن ۱۹ جریان داشت. او می‎گوید درباره علم بحث نکنید و تصور نکنید از طریق علم آسیبی به جهان می‎رسد. گفتمان زبان غالب است و نفوذ کرده و به پیش می‎رود. تفکری که مقبولیت دارد و منشاء اثر است و همه آن را می‎پذیرند و درس داده می‎شود. برخی‎ها مانند هایزنبرگ حرف‎شان اثری نداشته است و مانند امثال گنون استثنایی و منزوی هستند و فکرشان رسمیت پیدا نمی‎کند. البته من نمی‎گویم که اگر فکری رسمیت پیدا نکرد بی‎خود است.

هنگامی که طرح سلاح هسته‎ای درانداخته شد، فیزیک‎دانان به فکر فرو رفتند و هایزنبرگ گفت از این کار دست برداریم. در بین بسیاری از افراد این فکر اثر کرد. این زمان رستن گیاه پست مدرن است. زمینه آن مساعد شده بود. این فیزک‎دانان بودند که گفتند بیاید از سلاح هسته‎ای دست برداریم. البته باز هم این فکر اثر نکرد چرا که راه علم را نمی‎توان سد کرد. نمی‎توانیم پژوهش را در جایی متوقف کنیم. ای کاش آلودگی محیط زیست که عمری کمتر از ۱۰۰ سال دارد، به وجود نمی‌آمد؛ تکنیک، محیط زیست را آلوده و طبیعت را ویران می‌کند. هنگامی که گفته شد گاز گلخانه‎ای به لایه اوزن آسیب می‏رساند کسی توجهی نکرد. هنگامی که بیولوژی علم زمان شد؛ پژوهش‌های دی‌.ا‌ن‌.ای وسعت پیدا کرد بسیاری از زیست‌شناسان فکر کردند که این پژوهش‌ها باید متوقف ‌شود که البته همه آنها متوقف شد، یکی از دانشمندان(حرف بی‎جایی زد) گفت از طریق بیولوژی باید برندگان جایزه نوبل را تکثیر کنیم. گاهی این‎طور منعکس می‌شود که کلیسا جلوی آنها را گرفت در حالی که کلیسا فقط اظهارنظر کرد؛ چرا که آن قدرتی را که کلیسا در زمان گالیله داشت، دیگر نداشت و نمی‌توانست پژوهش‌های علمی را در قرن بیستم محدود کند.

ما یک بشر تکنیکی ساختیم

رئیس فرهنگستان علوم خاطر نشان کرد: احساس اخلاقی دانشمندان هم نمی‌تواند جلوی تکنیک را بگیرد.  از جمله آثار قهر تکنیک این است که مجال فکر کردن به ما نمی‌دهد، بشر همیشه سازنده بوده و یک ساحت ندارد؛ بلکه بشر دارای زبان و تفکر است و فطرت خدایی دارد که سراسر وجود او می‌تواند از اسفل ‌السافلین را تا اعلی علیین طی کند. وقتی گفته می‌شود بشر سازنده است؛ یعنی شأن سازندگی‌اش غلبه دارد. کمال بشر در دوران اسلامی ما عارفان، زاهدان و قدیسان بوده‌اند و از این‌رو کمال بشر در قرب به فرایض و نوافل حاصل می‌شود و کمال بشر امروز در سازندگی و تصرف است. علم قدرت است. علم عین قدرت است، نه آنکه به بشر قدرت می‎دهد. تکنولوژی قدرت است. این‎گونه نیست که اگر تکنولوژی نداشتیم، بی‎قدرت هستیم. بلکه ما هستیم، اما وسایل سوار بر ما هستند و ما در اختیار ابزار و وسایل هستیم. ما یک تکنیک ساختیم. ما یک بشر تکنیکی ساختیم. بشر باید بتواند تکنیک را کنار بگذارد و عهد دیگری ببندد. من منظورم این است که با تکنیک چه سر و کاری و چه رابطه‎ای داریم. آیا می‎توانیم در این رابطه بیاندیشیم که تکنیک با ما و با وجود ما چه کرده است؟عقل ما عقل تکنیکی است.

تکنیک قدیم و جدید سازنده یا ویرانگر؟

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در انتهای سخنرانی خود با بررسی تفاوت تکنیک قدیم و جدید؛ یادآور شد: تکنیک قدیم، ویرانگر نبود لذا نباید بگوییم سلاح‌های آتشینی که در زمان قدیم می‌ساختند و در شهرها و اردوگاه‎های نظامیان منفجر می‌کردند، چه بود است؟ بشر هیچ‎گاه نتوانسته است از خشونت به کلی عاری باشد. تکنیک قدیم بیشتر سازنده، وسیله و تسهیل کننده زندگی انسان‌ها و کمتر ویرانگر بوده است. سازندگی تکنیک جدید در مقایسه با تکنیک قدیم، قابل مقایسه نیست و کم‌کم در زمان ما این نسبت تعادل به هم می‌خورد تا جایی که ما دیگر سازندگی و ویرانگری را به زحمت می‌توانیم تشخیص دهیم. حتی نمی‎دانیم مسائل تکنیکی امروز با اخلاق؛ با جان و زندگی و فرهنگ ما چه می‌کند. باید بپذیریم که ویرانگری تکنولوژی در دوران جدید بیش از سازندگی آن غلبه دارد. به طوری که می‌تواند در عرض یک ساعت همه زمین را تبدیل به خاکستر کند.

افرادی هستند که می‎گویند باید تکنیک را محدود کنیم، چگونه؟ اگر وجود ما بیرون از دایره تکنیک بود و قرار بود انتخاب کنیم باید چیزهایی را برمی‌گزیدیم که به ضرر بشر نباشد اما ما در درون این دایره قرار داریم، ما انتخاب شده‌ایم و درون دایره برده شده‎ایم. شاید از اینکه ما در خصوص بهر‌ه‌وری از تکنیک، هیچ اختیاری از خود نداریم به غرور ما بر بخورد، در امکان خاص می‌توان از تکنولوژی بد و ویرانگر پرهیز کرد؛ اما در امکان عام نمی‌شود. در اینجا، این سؤال مطرح می‎شود که چرا سیاست به تکنولوژی بد اعتنایی ندارد؟ ما باید به فکر توانایی‎های خود باشیم که احساس حقارت بیهوده نکنیم. اگر خود را ناتوان ندانستیم، قدرت خود را تشخیص دهیم.گفت ما چه می‌توانیم انجام دهیم؛ با آگاهی داشتن به امکانات می‌توانیم صاحب علم و یک نظام سیاسی خوب باشیم. آیا می‌توان تکنولوژی بد را کنار بگذاریم؟ بله می‎توانیم و این امر نیازمند کوشش، عمل و وسعت تفکر است که از خداوند می‌خواهم ما را در راه مواجهه با تکنیک و استفاده بهتر و بهینه از تکنولوژی خوب کمک کند.